Czym jest badanie histopatologiczne?
Badanie histopatologiczne stanowi analizę tkanek pobranych od Pacjenta. W odróżnieniu od badań analitycznych jest wieloetapowym, złożonym procesem, wymagającym zastosowania specjalistycznych urządzeń, jak również pracy manualnej Technika Laboratoryjnego. Mimo wzrastającego udziału automatyzacji i wprowadzania coraz bardziej zaawansowanej aparatury, w dalszym ciągu kompetencje, świadomość i doświadczenie osób uczestniczących w przygotowaniu preparatów mikroskopowych pozostają bardzo cenne.
Jaki jest pierwszy etap?
Pierwszy etap badania, czyli samo pobranie materiału zachodzi najczęściej bez udziału wykonawcy, co stanowi pewne wyzwanie dla Zakładów Patomorfologii, ponieważ już w tym momencie niedopełnienie lub modyfikacja zaleceń dotyczących pobrania może mieć istotny wpływ na wartość diagnostyczną materiału. Drobne wycinki skórne, polipy pobierane podczas procedury endoskopowej czy materiał uzyskany metodą biopsyjną bardzo szybko ulegają przesuszeniu, jeżeli nie zostaną niezwłocznie utrwalone w 10% zbuforowanej formalinie, natomiast narządy pobrane w całości (piersi, jelita, macice) mogą ulec degradacji podczas transportu, jeżeli utrwalacz zostanie zastosowany zbyt późno, nie będzie on użyty w odpowiedniej ilości lub jeśli narządy nie zostaną nacięte, by umożliwić migrację odczynnika utrwalającego. Materiał, który uległ częściowemu zniszczeniu, charakteryzuje się ograniczoną wartością diagnostyczną (zwłaszcza dla preparatów immunohistochemicznych), ale również przysparza trudności podczas samej obróbki technicznej (skrawanie wycinków).
Bardzo ważnym jest, by podmiot odpowiedzialny za pobranie materiału miał świadomość, jak istotne dla jakości badania jest postepowanie według zaleceń i informował Zakład Patomorfologii o wszelkich odstępstwach, jakie zostały wprowadzone (użycie innego utrwalacza, innego stężenia, utrwalenie materiału z opóźnieniem).
Co się dzieje bezpośrednio po pobraniu materiału tkankowego?
Materiał nadesłany do Zakładu Patomorfologii przechodzi weryfikację. Sprawdzane jest min. poprawne wypełnienie skierowania czy oznakowanie próbek. Należy pamiętać, że o ile w przypadku badań analitycznych Pacjent może zlecić bezpośrednio, komercyjnie analizę samodzielnie pobranego materiału do badań np. mocz, kał, o tyle w przypadku badań histopatologicznych nie ma możliwości wykonania badania materiału, który nie został pobrany na drodze procedury medycznej.
Jakie są kolejne etapy procesu?
Próbki, które przeszły pozytywnie etap weryfikacji i rejestracji trafiają na pracownię preparatyki tkankowej, gdzie zostają zwymiarowane i opisane. Wycinki o niewielkich rozmiarach są w całości umieszczane w plastikowych, jednorazowych kasetkach histopatologicznych, na których umieszczony jest indywidualny kod próbki. Opracowaniem takich wycinków (wyskrobiny z jamy macicy, polipy jelita, wycinki pobrane podczas gastroskopii, wałeczki tkankowe z piersi czy prostaty pobrane podczas biopsji) zajmują się Technicy Laboratoryjni. Opracowaniem narządów zajmuje się Lekarz w asyście Technika Laboratoryjnego. W zależności od możliwości Zakładów Patomorfologii, Personel ma do dyspozycji laboratoryjny system informatyczny, systemy makroobrazowania, zintegrowane ph-metry i inne urządzenia ułatwiające pracę.
Kasetka z umieszczonym w niej wycinkiem tkankowym trafia do procesorów tkankowych, w których przechodzi obróbkę chemiczną. Proces ten może trwać ok. 3 godzin (dla drobnych wycinków), może również trwać ok 15.5 godziny (tzw. program długi dla materiałów dużych, w szczególności wycinków o znacznym udziale tkanki tłuszczowej). Poszczególne etapy programu mogą się w pewnym stopniu różnić pomiędzy Zakładami Patomorfologii, ponieważ producenci sprzętów umożliwiają użytkownikowi samodzielne projektowanie procesu, tak by był dobrany do rodzaju opracowywanego materiału, organizacji pracy w Zakładzie czy innych indywidualnych potrzeb. Bez względu na to, czy tkanki skierowane będą do tzw. programu „krótkiego” czy „długiego” muszą przejść te same etapy, czyli: utrwalenie, odwodnienie, tzw. „prześwietlenie” ksylenem oraz konserwację parafiną.
Pierwszy krok, czyli utrwalenie zaczyna się tak naprawdę niezwłocznie po pobraniu, ponieważ tkanka przez cały czas powinna znajdować się w utrwalaczu. Kolejny etap to zalewanie materiału alkoholami o wzrastającym stężeniu w celu usunięcia wody. Po alkoholach, w procesie wykorzystywany jest ksylen (lub jego zamiennik). Środek ten ma na celu wypłukać z tkanek alkohol i umożliwić wysycenie tkanki parafiną. W ostatnim kroku tkanki zalewane są rozpuszczoną parafiną, która wnika do wewnątrz. To właśnie parafina stanowi dla tkanek środowisko konserwujące, w którym przechowywane są przez dziesiątki lat.
Kolejny etap procesu, mimo obecności na rynku pewnych automatycznych rozwiązań, w wielu Zakładach pozostaje etapem pracy manualnej. Mowa tutaj o zatapianiu tkanek. Wycinki tkankowe umieszcza się w metalowych foremkach, przykrywa kasetką z kodem i zalewa ciekłą parafiną, tworząc parafinową kostkę z zatopioną wewnątrz tkanką. Po schłodzeniu, bloczki parafinowe trafiają na pracownię skrawania, gdzie są umieszczane w mikrotomach (manualnych, półautomatycznych i automatycznych) i poddawane skrawaniu wstępnemu tzw. trymowaniu, a następnie skrawaniu właściwemu.
Skrawki o grubości ok. 4.5 µm nakładane są na szkiełka podstawowe i wygrzewane na płycie grzewczej. Wygrzewanie prowadzi do odparowania wody, rozpuszczenia się otaczającej tkankę parafiny oraz przytwierdzenie tkanki do powierzchni szkiełka podstawowego.
Tak przygotowane preparaty poddawane są barwieniu podstawowemu z wykorzystaniem hematoksyliny i eozyny. Proces barwienia również może się w pewnym stopniu różnić pomiędzy Zakładami, ponieważ również tutaj możliwe są modyfikacje odpowiadające indywidualnym potrzebom.
Po wybarwieniu preparatów i zabezpieczeniu ich (taśmą lub szkiełkiem nakrywkowym) następuje etap kompletacji preparatów z całego przypadku i przekazania do Diagnozującego.
Dla części badań możliwe jest postawienie rozpoznania w oparciu o barwienie podstawowe, jednak przypadki bardziej złożone, czy różnicowane w kierunku nowotworów wymagają przeprowadzenia pogłębionej diagnostyki oraz konsultacji Patomorfologów.
Pogłębiona diagnostyka może obejmować min.:
– pobranie dodatkowych wycinków z zabezpieczonej w magazynie tkanek pozostałości narządu,
– skrojenie materiału z głębszych warstw bloczka parafinowego,
– wykonanie barwień immunohistochemicznych, histochemicznych,
– przeprowadzenie badań molekularnych
Patomorfolog zleca kolejne procedury dodatkowe oraz konsultuje się ze współpracownikami, aż możliwe stanie się postawienie ekspertyzy, dlatego cały proces w zależności od poziomu skomplikowania przypadku może zająć kilka dni, a nawet tygodni.